Op drift

Tijdens een van mijn sporadische activiteiten buiten de deur - een blokje om ter bevordering van de bloedsomloop en de stoelgang - viel mijn oog op een ietwat vergeeld boekje. In de etalage van een Tilburgs antiquariaat lag een uitgave van K-J Huysmans Op drift. Het was alweer jaren geleden dat ik boek had gelezen. Anders dan zijn bekendste werk Tegenkeer, waar decadentie en mentaal verval de boventoon voeren, beschrijft Huysmans in deze novelle het dagelijkse leven van een onbetekende ambtenaar in het Parijs van de 19de eeuw. Zijn naam is Francois Pilenot en hoewel intelligent lijdt hij in alle opzichten een armoedig en bijna onzichtbaar bestaan. Zijn werk, vrije tijd, interesses en passies zijn doordrongen van een nietsontziende sleur. Ik voelde direct verwantschap, doch dit terzijde.

Pilenot is in de veertig; zijn moeilijke jeugd leek hij te hebben overwonnen toen hij als jongeling begon te werken. Er waren vrouwen, vrienden, drank en het leven leek hem zowaar toe te lachen. Maar met de jaren kwam aan dat alles een einde zodat zijn enige vreugde nu bestaat uit het vinden van een acceptabele maaltijd. Pilenots dagen zijn vervuld met sleur, de enige afwisseling zijn de meestal teleurstellende en misselijkmakende diners die hij voorgeschoteld krijgt in groezelige restaurant, bistros en gaarkeukens.

Hoewel tallozen deze troosteloze levens lijden en smakeloze maaltijden met hem nuttigen lijkt Pilenot als enige er voortdurend van te walgen. Alsof anderen er vrede mee hebben en er het beste van maken. Hij herinnert zich de spaarzame geluksmomenten van vroeger en weet dat hij dit nooit meer zal ervaren. Hoewel hij het geluk zoekt vindt hij alleen maar teleurstelling die zicht vertolkt in allesverzengende lethargie. Zoals Jean Pilenot zelf zegt:”Mensen zonder geld krijgen nooit het beste; alleen het ergste gebeurt”.

Op drift verscheen in 1882 en past in de school van het naturalisme, maar de inhoud is even actueel als 125 jaar geleden. Het meest opvallende is dat dit sombere leven op een spottende, bijna hilarische wijze is beschreven. Als lezer moet je regelmatig grinniken om de levensloop van de onfortuinlijke Pilenot. Willem Kloos, de bekendste van de Tachtigers, beschreef Huysmans als volgt: ‘Gij zijt geen man, gij zijt een vies verkrachter/van ‘s werelds eewge schoonheid’. Iemand die zo’n grauwe realiteit, zo levendig, welhaast optimistisch kan beschrijven, is als schrijver zeer geslaagd. Op drift is dan ook een pareltje dat naast ieders bank dient te liggen!